यामिनी कृष्णमूर्ती: भारतातील क्रांतिकारक नृत्यपटू

यामिनी कृष्णमूर्ती या भारतातील एक अग्रगण्य नृत्यपटू होत्या, ज्यांनी भारतीय शास्त्रीय नृत्याच्या प्रसाराला आणि पुनरुज्जीवनाला मोलाची योगदान दिली आहे. "भारताचा डान्सर" असे त्यांना ओळखले जात होते. त्यांच्या नृत्य शैलीची ओळख त्याच्या लालित्य, गहन भावना आणि तांत्रिक कौशल्याने होती.
प्रारंभिक जीवन आणि प्रशिक्षण
यामिनी कृष्णमूर्ती यांचा जन्म 20 डिसेंबर 1940 रोजी मैसूर येथे झाला होता. त्यांनी अगदी लहान वयात नृत्याचे प्रशिक्षण सुरू केले होते, त्यांच्या माता त्यांच्या पहिल्या गुरू होत्या. नंतर ते प्रख्यात नृत्यगुरू रुक्मिणी देवी अरुंडेल आणि कथक शैलीचे गुरू शंभू महाराज यांच्याकडे शिकल्या.
कलात्मक कारकीर्द
यामिनी कृष्णमूर्तींनी भारतात आणि जगभरात व्यापकपणे प्रस्तुती दिली. त्यांचे काम भारतीय शास्त्रीय नृत्य आणि समकालीन नृत्याचा एक अनोखा मेळ होता. त्यांनी भारतनाट्यम, भरतनाट्यम आणि कथक यांसह विविध नृत्य शैलींचे प्रदर्शन केले. त्यांच्या नृत्यात त्यांची तांत्रिक क्षमता, अभिव्यक्ततेची मर्यादा आणि प्रेक्षकांशी जोडण्याची क्षमता दिसून येत होती.
पुनरुज्जीवनवादक आणि शिक्षिका
यामिनी कृष्णमूर्ती भारतातील शास्त्रीय नृत्याच्या पुनरुज्जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावत होत्या. त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या पिढ्यांना प्रशिक्षित केले आणि त्यांचे नृत्यप्रकार भारतात आणि जगभरात प्रसारित केले. त्यांनी "यामिनी स्कूल ऑफ परफॉर्मिंग आर्ट्स" की स्थापना केली, जो भारतातील अग्रगण्य नृत्य प्रशिक्षण संस्थांपैकी एक आहे.
पुरस्कार आणि मान्यता
यामिनी कृष्णमूर्ती यांना भारतीय शास्त्रीय नृत्यात त्यांच्या योगदानासाठी अनेक पुरस्कार आणि मान्यता मिळाल्या होत्या. त्यांना पद्म भूषण (1991), पद्म विभूषण (2001) आणि संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार सहित अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले होते.
वैयक्तिक जीवन
यामिनी कृष्णमूर्ती यांचा विवाह प्रख्यात लेखक डोम मोरेस यांच्यासोबत झाला होता. ते स्वतः एक उत्कृष्ट नर्तक होते. त्यांना दोन मुली होत्या, सुधा आणि तरु.
वारसा
9 डिसेंबर 2014 रोजी 74 वर्षां वयात यामिनी कृष्णमूर्ती यांचे दुर्दैवी निधन झाले. परंतु त्यांचा वारसा अजूनही चालू आहे. त्यांचे विद्यार्थी आणि त्यांच्या कार्यामुळे प्रेरित होणारे नर्तक भारतीय शास्त्रीय नृत्याच्या कलाप्रकाराला पुढे नेत आहेत.
निष्कर्ष
भारतीय शास्त्रीय नृत्याच्या जगात यामिनी कृष्णमूर्ती यांचे योगदान अतुलनीय होते. संपूर्ण भारतात आणि जगभरात त्यांच्या चिरस्थायी काम आणि शिक्षणामुळे त्यांना 'भारताची नृत्यपटू' म्हणून ओळखले जाऊ लागले. त्यांचा वारसा आणखी अनेक पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी राहणार आहे.