वाक्फ बोर्ड'

वाक्फ हे मुस्लिम कायद्यानुसार एक धार्मिक धर्मादाय आहे. कारण प्रत्येक मुस्लिमचा धार्मिक कर्तव्य आहे की, आपल्या संपत्तीतून किंवा उत्पन्नातून एखादा भाग धार्मिक किंवा लोककल्याणकारी कामांसाठी दान करावा. त्यासाठी त्याचा उपयोग वाक्फाद्वारे केला जातो. वक्फ हा एक तळागाळी स्तरापर्यंत पोहोचणारा आणि धार्मिक आणि सामाजिक जीवनात भाग घेणारा संस्थात्मक व्यवस्था आहे.
वाक्फ आस्थापना संस्थेमध्ये वक्फगार (संस्थापक), मुतवल्ली (वाद) आणि लाभधारक (धार्मिक किंवा दानधर्मी) हे तीन घटक असतात. त्यापैकी वक्फगार म्हणजे जो आपली मालमत्ता वाक्फला देतो. मुतवल्ली हा वक्फच्या मालमत्तेचा विश्वस्त असतो. त्याची नियुक्ती वक्फगार करतो. वक्फद्वारे जे उत्पन्न मिळते ते त्या मंदिराच्या देखभालीसाठी, मदरशाच्या देखभालीसाठी, हॉस्पिटलच्या देखभालीसाठी अशा धार्मिक किंवा दानधर्मी कामांसाठी वापरले जाते. लाभार्थी ही ती व्यक्ती किंवा संस्था असते ज्याला त्यातून मिळणाऱ्या उत्पन्नाचा वाटप केला जातो.
भारतातील बहुतांश वाक्फ स्थापनेचा काळ मध्ययुगातील आहे. परंतु काही वाक्फ स्थापना अशी आहेत जी अतिशय जुन्या आहेत. अशी वाक्फ स्थापना इतिहासात नोंदवली गेली आहे आणि मध्ययुगातील शासकांनी त्यांच्या स्थापनेसाठी मदत केली आहे. भारत सरकारने देखील वक्फ बोर्ड स्थापन केले आहे. सध्या देशभरात राज्यस्तरीय वक्फ बोर्ड कार्यरत आहेत. त्याचे काम वक्फच्या मालमत्तेचे व्यवस्थापन करणे आणि वाक्फ द्वारे सामाजिक कार्याच्या माध्यमातून धार्मिक परंपरा जपणे हे आहे.
वाक्फ आणि वक्फ बोर्ड ही संकल्पना मुस्लिम धर्माशी संबंधित असली तरी यात काही सामाजिक आणि सांस्कृतिक मुद्दे देखील गुंतलेले आहेत. ज्याचा समाजावर दूरगामी परिणाम होऊ शकतो. मुस्लिम समाजात वाक्फचा प्रभाव कसा पडतो? वाक्फच्या माध्यमातून समाजात एक विविधता निर्माण होते आणि आपापसांत भिन्नता असली तरी समाजाचे एकसूत्र काम कसे चालू शकते? ही अशी काही प्रश्न आहेत ज्यांचे उत्तर शोधणे महत्त्वाचे आहे.
संतांच्या दर्गाह आणि मशिदींच्या स्वरूपात स्थापन केलेले वाक्फ हा मुस्लिम समाजातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. वाक्फाद्वारे समाजाला आकार मिळाला आहे. त्याच्या माध्यमातून समाज कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात जोडला गेला आहे. या संस्थांना फक्त धार्मिक केंद्र म्हणून पाहता येत नाही. त्यात सांस्कृतिक, औद्योगिक, शैक्षणिक आणि सामाजिक समस्यांना संबोधित केले आहे. यामुळे स्थिरता आणि आर्थिक समृद्धता येण्यास मदत मिळाली आहे. शैक्षणिक आणि सामाजिक क्षेत्रात वाक्फचा मोठा प्रभाव आहे. प्राचीन काळापासून वाक्फच्या माध्यमातून देशभरात अनेक शैक्षणिक संस्था स्थापन करण्यात आल्या. त्यांचा खर्च वाक्फच्या माध्यमातून केला गेला. ज्यामुळे गरीब विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण मिळाले. अनेक मोठ्या विद्यापीठांची स्थापना सुद्धा वाक्फच्या माध्यमातून झाली आहे. त्यामुळे वाक्फच्या माध्यमातून समाजाला एक विविधता निर्माण झाली आहे. आपापसांत भिन्नता असली तरी समाजाचे एकसूत्र काम कसे चालू शकते हे वाक्फच्या माध्यमातून आपल्याला दिसून येते.
वाक्फ हे एक असे साधन आहे ज्याद्वारे मुस्लिम समाज आपल्या धार्मिक आणि सामाजिक कर्तव्यांचे पालन करू शकतात. त्यामुळे वाक्फचा मोठा प्रभाव ओळखता येतो. त्याचा समाजावर दूरगामी प्रभाव कसा पडतो हे लक्षात घ्यावे लागेल. त्याचे अनुकरण इतर समाजांना देखील करावे लागेल.