રાયગડचा इतिहास: महाराष्ट्राची गौरवगाथा

मराठा साम्राज्याची राजधानी आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान रायागड, भारतीय इतिहासातील सर्वात प्रसिद्ध किल्ल्यांपैकी एक आहे. हा किल्ला सह्याद्री पर्वतरांगेच्या पश्चिम घाटात कोकण विभागात आहे. रायागड आपल्या अभेद्यते, ऐतिहासिक महत्त्व आणि नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे.

रायागडाच्या इतिहासाचा उलगडा करण्यासाठी आपण १२ व्या शतकात जाऊ या. त्या वेळी शिळाहर राजवंश कोकण प्रदेशावर राज्य करत होते. त्यांच्या राजवटीत रायागड किल्ला 'रायरी' म्हणून ओळखला जात असे. १२६५ मध्ये देवगिरीच्या यादव राजांनी शिळाहरांना पराभूत करून रायरीचा किल्ला काबीज केला.

१४ व्या शतकाच्या सुरुवातीला यादवांचा पराभव तुघलकांनी केला. तुघलकांनी रायरी किल्ल्यावर आपला ताबा मिळवला. मात्र, १४ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात बहमनी सल्तनतीने तुघलकांचा पराभव केला आणि रायरी किल्ला त्यांच्या अधिपत्याखाली आला.

१५ व्या शतकाच्या मध्यात बहामनी सल्तनत पाच छोट्या राज्यांमध्ये विभागली गेली. त्यापैकी एक राज्य आदिलशाही होते, ज्याचे मुख्यालय बीजापूर येथे होते. आदिलशाही राजांनी रायरीचा किल्ला ताब्यात घेतला आणि त्याचे नाव बदलून 'रायगड' केले.

१६ व्या शतकाच्या मध्यात आदिलशाहीची सत्ता कमकुवत झाली. या संधीचा फायदा घेत मराठा सरदार छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५६ मध्ये रायगडवर स्वारी केली आणि हा किल्ला जिंकून घेतला. शिवाजी महाराजांनी रायगडचा विस्तार केला आणि तो मराठा साम्राज्याची राजधानी बनवली.

१६७४ मध्ये शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा मुलगा संभाजी महाराज गादीवर आला. संभाजी महाराजांनी रायगडला राजधानी म्हणून कायम ठेवले. मात्र, १६८० मध्ये औरंगजेबाच्या मोगल सैन्याने रायगडवर हल्ला केला आणि तो किल्ला काबीज केला. संभाजी महाराजांना पकडण्यात आले आणि औरंगजेबाने त्यांचा वध केला.

मोगलांच्या ताब्यात असलेल्या रायगडवर मराठ्यांनी अनेक हल्ले केले. अखेर, १६९३ मध्ये शिवाजी महाराजांच्या कनिष्ठ पुत्र राजाराम महाराजांनी रायगड पुन्हा स्वतःच्या ताब्यात घेतला. राजाराम महाराजांनी रायगडला राजधानी बनवले. मात्र, १७०७ मध्ये त्यांच्या मृत्यूनंतर मराठा साम्राज्य अराजकतेत सापडले.

१८१८ मध्ये मराठा साम्राज्य ब्रिटिशांनी ताब्यात घेतले. ब्रिटिशांनी रायगडला धार्मिक स्थळ म्हणून घोषित केले. आज, रायगड महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे. दरवर्षी लाखो पर्यटक रायगडला भेट देतात.

रायागडचा इतिहास महाराष्ट्राच्या गौरवगाथा आहे. हा किल्ला मराठा साम्राज्याच्या उद्भव आणि विकासाचा साक्षीदार आहे. आज, रायगड एक पवित्र स्थळ आहे जिथे पर्यटक आणि भक्त दोघेही भेट देतात.