વંદરસે...'

પ્રત્યેક શબ્દ પાછળ ઘણું કંઈક છુપાયેલું હોય છે, એ તો માત્ર કવિઓ અને સાહિત્યકારો જ જાણે છે. એમાં પણ 'વંદરસે...' જેવા શબ્દ તો કોઈ ભાષાના અમીર ભંડોળમાંથી જ નિકળી શકે. એને ય પારકી ભાષામાં જોઈએ તો ક્યાંથી શરૂ કરવું?

હિન્દીમાં 'वन्दे स', સંસ્કૃતમાં 'वन्दे शतम्' છે. 'स' અથવા 'शतम्' એટલે સો, એટલે 'વંદરસે' એટલે 'વંદન કરું સો વાર'. પણ આ સો વારનું વંદન ਕਿસનું? એ કોણ છે જેને આટલું વંદન કરવું પડે?

જવાબ તો એ જ છે: પ્રિયતમ, પ્રેયસી, સ્નેહાળો જીવનસાથી.

અત્યારે તો આપણા માટે 'વંદરસે' એટલે 'વંદન કરું સો વાર' એ જ અર્થમાં વપરાય છે, પણ એ જ્ઞાનનો સરવાળો નહોતો. 13મી-14મી સદીમાં 'વંદરસે'નો પ્રયોગ પત્રોના અંતમાં થતો. પ્રિયજનને પત્ર લખવા બેસે ત્યારે એક પત્ર પૂરો પડે નહીં, એને વાંચવામાં પોતાનું જીવન પૂરું થઈ જાય એવું હોય, તો શું કરવું? એટલે તો એ લખતા: 'વંદરસે 100' અથવા 'વં' 100 અથવા 'વંદરસે 200'.

સમજો કે આજે તમારા પ્રિયજનને મેસેજ કરો કે 'આટલા લાઈક જોઈએ', એટલે વંદરસેનો અર્થ હતો: 'આટલા પત્ર જોઈએ.'

આમ જોઈએ તો 'વંદરસે' શબ્દ પ્રેમનો પારિભાષિક શબ્દ હતો, જે ઢળતાં ઢળતાં પ્રિયજનને સંબોધવાનો શબ્દ બની ગયો.

હિન્દી સાહિત્યમાં 'वन्दे स'નો ઉપયોગ અનેક સદીઓથી થતો આવ્યો છે. ભક્તિકાળના કવિ સૂરદાસ, તુલસીદાસ પણ 'वन्दे स'નો ઉપયોગ કરતા. પ્રેમપંથી કવિ રસખાન, બાકી, રેહમાન પણ પોતાની અભિવ્યક્તિમાં 'वन्दे स' અને 'वन्दे सतम्'નો ઉલ્લેખ કરતા જોવા મળે છે.

આમ જોઈએ તો 'वन्दे स' અથવા 'বন্দে সে' એ ભક્તિ અને પ્રેમની સંયુક્ત અભિવ્યક્તિ છે. એટલું જ નહીં, ભક્તિ અને પ્રેમનો આ શબ્દ બાદના સમયકાળમાં બંગાળી, ગુજરાતી અને મરાઠી સાહિત્યમાં પણ પ્રવેશ્યો.

તો આમ 'વંદરસે' શબ્દનો ઇતિહાસ જ એક અદ્ભુત કવિતા છે. એક સમયે જે શબ્દ શ્રેષ્ઠ અભિવ્યક્તિ માટે વપરાતો હતો, એ આજે પણ પ્રેમ અને સ્નેહ દર્શાવવા માટે વપરાય છે. એક સદીમાં જે શબ્દ પત્રના અંતે વપરાતો, એ આજે વાતચીતની શરૂઆતમાં વપરાય છે. એક સદીમાં જે શબ્દ ભક્તિ અને પ્રેમનું પ્રતીક હતો, એ આજે એક માત્ર પ્રેમનું પ્રતીક છે.

પણ 'વંદરસે'ની સફર હજી પત્યો નહીં. એ આગળ પણ આપણી ભાષાને સુંદર અને અમીર બનાવતો રહેશે.