Ẹ̀bùn Àgbà Yorùbá tí Kò Sí Ẹ̀lòmíràn Bíi Rẹ̀

Ẹgbè Yorùbá jẹ́ ẹgbẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà tí ó gbajúmọ̀ ní ilẹ̀ Adúláwọ̀, tí ó ní ẹ̀mí àgbà. Ẹ̀bùn àgbà wọ̀nyí jẹ́ àkọsílẹ̀ àgbà tí ó kún fún ọ̀gbọ́n àti òye tẹ́lẹ̀, tí a kà á sí inú àgbà láti ọ̀dọ̀ àwọn àgbà.
Ọ̀gbọ́n Ọ̀rọ̀
Ẹ̀bùn àgbà Yorùbá jẹ́ ọ̀gbọ́n ọ̀rọ̀ púpọ̀. Àwọn Yorùbá ní àwọn òwe àgbà, àlàyé, àti àkọsílẹ̀ tí ó kún fún ọ̀gbọ́n nípa gbogbo apá ìgbésí ayé. Ó jẹ́ ọ̀rọ̀ ọgbọ́n tí ó ṣe ìrànlọ́wọ́ fún wọn láti gbàgbé àwọn ìṣòro wọn, ṣe àgbéyẹ̀wò, kí ó sì gbàgbé àyíká wọn.

Fún àpẹẹrẹ, ọ̀rọ̀ Yorùbá kan sọ pé, "Òdún méjì kò fi ẹ̀sẹ̀ gùn sí ibùgbé ẹ̀yà." Ẹ̀sẹ̀ kan kò lè gbà tí ilẹ̀ ọmọlẹ̀ kan àgbà. Ẹ̀sẹ̀ méjì kò lè gbà tí ilẹ̀ ọmọlẹ̀ méjì àgbà. Ẹ̀sẹ̀ mẹ́ta kò sì lè gbà tí ilẹ̀ ọmọlẹ̀ mẹ́ta àgbà. Ọ̀rọ̀ àgbà yìí ṣe ìlànà nípa ọ̀ràn àìṣojo, ṣe àgbéyẹ̀wò pé bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àkókò àìṣojo yòówù kò lè maa ba tọ́, ó dàgbà ju ti tẹ́lẹ̀ lọ gbogbo ọ̀jọ̀. Nígbà tí àìṣojo bá dàgbà, ọgbọ́n àgbà Yorùbá sọ pé ẹni kò gbọ́dọ̀ jẹ́ kí ó ṣenúni lára, bí kò ṣe bẹ́è, ọ̀ràn kò ní ni ọ̀nà.

Ìgbádùn Ìtàn
Ẹ̀bùn àgbà Yorùbá jẹ́ ìgbádùn ìtàn. Ẹ̀gbè Yorùbá ní àwọn ìtàn àgbà púpọ̀ tí ó kún fún àyọ̀, ìkọ́, àti ìlànà. Àwọn àgbà Yorùbá sábà ma ń kọ àwọn ìtàn wọ̀nyí fún ọ̀dọ́ láti kọ́ wọn nípa ìmọ̀, ọgbọ́n, àti àṣà àgbà.

Fún àpẹẹrẹ, ìtàn àgbà Yorùbá kan sọ pé, "Ọ̀rúnkúnrún ńlá rárá, ṣùgbọ́n ó forí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù." Ọ̀rúnkúnrún jẹ́ òrùgbọ̀ tí ó tọ́bi, ṣùgbọ́n ó ní orí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù. Nígbà tí Ọ̀rúnkúnrún bá fẹ́ gùn, ó yọ̀sílẹ̀ fún ẹ̀kẹ̀ tí ó kù nígbà gbogbo. Ẹ̀kẹ̀ tí ó kù ma ń yọ̀ sí Ọ̀rúnkúnrún pé, "Ọ̀rúnkúnrún ò ń gbọ́gbọ́ nígbà gbogbo." Ọ̀rúnkúnrún kò mọ ìdí tí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù fi ń bá a wí pé ó ń gbọ́gbọ́ nígbà gbogbo. Nígbà tí ojú ọ̀run kọ́ rẹ́, Ọ̀rúnkúnrún wo ojú ọ̀run o rí ibi tí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù ń yọ̀. Nígbà náà ni ó gbọ́ pé ìdí tí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù fi ń bá a wí pé ó ń gbọ́gbọ́ nígbà gbogbo nítorí pé ó ń wo ojú ọ̀run. Nígbà tí Ọ̀rúnkúnrún wo ojú ọ̀run, ó rí bí ojú ọ̀run kọ́ tí ó sì rí bí ojú ọ̀run ń forí ẹ̀kẹ̀ tí ó kù. Nígbà náà ni ó gbọ́pẹ́ pé ẹ̀kẹ̀ tí ó kù lẹ́yìn ní ó ń dá a lojú ọ̀run.

Ìtàn àgbà yìí kọ́ wa pé ó yẹ ká máa mú ìrànlọ́wọ̀ gbà láti ọ̀dọ̀ àwọn ẹ̀gbẹ́ wa tí ó kù. Ó tún kọ́ wa pé ó yẹ ká ṣe ẹ̀fẹ̀ sí àwọn ẹ̀gbẹ́ wa tí ó kù àti pé ká mọ ìdí tí wọn fi ṣe ohun tí wọn ń ṣe.

Ìkọ́ Ìṣiṣẹ́
Ẹ̀bùn àgbà Yorùbá jẹ́ ìkọ́ ṣiṣẹ́. Àwọn Yorùbá ní àwọn àgbà tí ó kún fún ọ̀gbọ́n àti iṣẹ́. Ọ̀gbọ́n tí ó wà nínú àwọn àgbà wọ̀nyí jẹ́ ìránlọ́wọ́ fún wọn láti ṣe àgbéyẹ̀wò àti láti gbàgbé àyíká wọn.

Fún àpẹẹrẹ, àgbà Yorùbá kan sọ pé, "A ki í ṣe ẹ̀ṣọ̀ fún ẹni tí ó mọ́ ọ̀rọ̀." Bí ẹni bá mọ́ ọ̀rọ̀, kò lè ṣe ẹ̀ṣọ̀ fún ẹni náà. Ẹ̀ṣọ̀ jẹ́ ohun tí a ń ṣe fún ẹni tí kò mọ́ ọ̀rọ̀. Ẹ̀sọ̀ jẹ́ ohun tí a ń ṣe fún ọ̀mọ̀wé. Ẹ̀sọ̀ jẹ́ ohun tí a ń ṣe fún àgbà. Àgbà mọ́ ọ̀rọ̀. Nítorí náà, a kò lè ṣe ẹ̀ṣọ̀ fún àgbà. Ọ̀rọ̀ àgbà yìí kọ́ wa pé ó yẹ ká máa fi ọ̀gbọ́n ṣe ohun gbogbo tí a bá ń ṣe.

Ìfọ̀rọ̀wánilnúgbà
Ẹ̀bùn àgbà Yorùbá jẹ́ ìfọ̀rọ̀wánilnúgbà. Ẹ̀gbè Yorùbá ní àwọn àgbà tí ó kún fún ọgbọ́n àti ọ̀rọ̀. Ọ̀gbọ́n tí ó wà nínú àwọn àgbà wọ̀nyí jẹ́ ìránlọ́wọ́ fún wọn láti ṣe àgbéyẹ̀wò àti láti gbàgbé àyíká wọn.

Fún àpẹẹrẹ, àgbà Yorùbá kan sọ pé, "Ọ̀rún ọ̀tún kò gbọ́dọ̀ kọ́ ọ̀rún òsì." Ọ̀rún ọ̀tún kò gbọ́dọ̀ kọ́ ọ̀rún òsì. Ọ̀rún ọ̀tún jẹ́ ọ̀rún tí ó wà ní ọ̀rún. Ọ̀rún òsì jẹ́ ọ̀rún