Ẹlẹ́ṣẹ̀ Múdàshírù Ọ̀básà

Nígbà tí Mo ṣe àgbéyẹ̀wò lórí Ọ̀dúnjó Ẹ̀gúnlọ̀lá Olújọ̀lú Múdàshírù Ọ̀básà, Àgbà Ìgbìmọ̀ Ìgbàgbékalẹ̀ Ìgbàgbàgbà Ìgbìmọ̀ Àgbà Ìgbàgbákalẹ̀, mo kówé pé, "Ó jẹ́ ọmọ ilẹ̀ Ìkọ́rọ̀dú tí a bí ni ọdún 1963. Ó lọ sí Ilé-ìwé Àgbà Àgbà Ọ̀rọ̀ Ìgbò, tí ó tẹ̀síwájú sí Ilé-ìwé Gíga ti Ìjẹ̀bú-Àwé. ”

Bí àwọn ojú ibi tí mo ti kọ, Mo kó ipa rẹ̀ nínú ìgbésẹ̀ tí ọ̀rọ̀ àgbà tún ṣẹ̀yìn sílẹ̀ ní Ìpínlẹ̀ Èkó nígbà tí mo ṣe àgbéyẹ̀wò rẹ̀ fún dídábò àṣẹ-àgbà tí ó ti fún Arábìnrin Folake Sóyínká lágbà nínú Ìgbàgbàgbà Ìgbìmọ̀ Àgbà Ìgbàgbákalẹ̀ ní ọdún 2021. Mo kọ́ wípé, “Ìgbàgbàgbà Ìgbìmọ̀ Àgbà Ìgbàgbákalẹ̀ fi àgbà fún Arábìnrin Fọ́láké Sóyínká, ọmọ arábìnrin ọkùnrin tí ó gba Ẹ́yẹ Nobel fún Lítíréṣọ̀, Wọ́lé Sóyínká. Àgbà yìí dá àwọn ìgbésẹ̀ lọ́wọ́ àwọn àgbà láti fi ipó wọn lè fún àwọn tí ó kéré sí wọn lọ́rọ̀, yàtọ̀ sí àwọn ènìyàn tí ó ní àmì-ọ̀rọ̀ ní orílẹ̀-èdè wa.

Lọ́wọ́lọ́wọ́, ọ̀rọ̀ yìí ti di ìtàn, nítorí pé àgbà tí Arábìnrin Fọ́láké Sóyínká gba ti fún ọ̀rọ̀ àgbà padà sí Ìpínlẹ̀ Èkó.

Ìwé àgbà jẹ́ àpẹ̀rẹ àgbà tí àwọn ará Ìṣọ̀kan Áfíríkà tí ó gbe ní àwọn ilẹ̀ tí àwọn ará ẹlẹ́dù tí ó gbà òrìṣà wà tí wọ́n ṣe àtilẹ̀yìn ní ọ̀rọ̀ àgbà. Ní Ìpínlẹ̀ Èkó, àgbà bẹ̀rẹ̀ nígbà tí Oba Ẹ̀kùn Ìgbò, Olubiyi Ìgbò, tí ó jẹ́ Àgbà Ìgbìmọ̀ Ìgbàgbékalẹ̀, gba àsè fún ọ̀rọ̀ àgbà ní ọdún 1993. Ẹ̀kùn Ìgbò dojú kọ àwọn ìpè to wá láti ọ̀dọ̀ àwọn tó kò fẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà, ó sì gba àwọn ọ̀rọ̀ wọn tó ní, “Bí èmi bá kú, èmi kò ní rí àgbà, ṣugbọn ọmọ ọmọ ọmọ mi yóò rí ì.”

Ní ilé-ìjọba ní Ìpínlẹ̀ Èkó lónìí, ó níbi tí a fi gba ààbò fún ọ̀rọ̀ àgbà, èyí tí o jẹ́ àjọ kan tí ó ṣe àbójútó gbogbo ọ̀rọ̀ àgbà ní ipínlẹ̀ náà.

• Awọn ọ̀rọ̀ tí ó ní ìmọ̀ nípa ọ̀rọ̀ àgbà
  

  Ọ̀rọ̀ àgbà kò mọ̀ gbogbo àwọn ọ̀rọ̀ Yorùbá. Dípò àyè, ó mọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ tí ó jẹ́ ti ọ̀rọ̀ àgbà tó rí sí ìkọ́lé àti ìrẹ̀sí àwọn ọ̀rọ̀ wọ̀nyí. Ọ̀rọ̀ àgbà kò mọ̀ gbogbo àwọn ọ̀rọ̀ tí ó ní “ẹ́” àti “ẹ̀”, kò sì mọ̀ gbogbo ọ̀rọ̀ tí ó ní “ọ́” àti “ọ̀”.

• Awọn ìmọ̀ tí a kò mọ̀ nípa ọ̀rọ̀ àgbà
  

  Bó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ọ̀rọ̀ tí ó ní ìmọ̀ nípa ọ̀rọ̀ àgbà pọ̀, ṣugbọn ó ní àwọn ìmọ̀ tí a kò mọ̀. Fún àpẹẹrẹ, àwọn ọ̀rọ̀ tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà tí a kò mọ̀ ni: sí, ni, àti, bá, mọ́, bí. Àwọn ọ̀rọ̀ wọ̀nyí àti àwọn míràn tí ó wọ̀ wọn tún ṣẹ̀yìn sílẹ̀ nígbà tí ọ̀rọ̀ àgbà ń sọ ọ̀rọ̀. Èyí jẹ́ èyí tí ó ṣe ọ̀rọ̀ àgbà kí ó le gbé àwọn ọ̀rọ̀ tó ga tí ó si jẹ́ èrò orí.

• Awọn ọ̀rọ̀ àìgbà tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà
  

  Àwọn ọ̀rọ̀ àìgbà tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà ni àwọn ọ̀rọ̀ tí a kò gbà láti fi fún ènìyàn tó kéré, bíi kúlè, akẹ́, tí a kò fi fún ọmọ àbíkẹ́yìn nínú àwọn ọmọ. Ọ̀rọ̀ wọ̀nyí tun wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà tí ọ̀rọ̀ àgbà kò gbà láti lò wọ́n.

• Àwọn ọ̀rọ̀ pàtàkì Ìbejì tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà
  

  Àwọn ọ̀rọ̀ pàtàkì tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà ni àwọn ọ̀rọ̀ tí ó fi hàn pé ọ̀rọ̀ àgbà jẹ́ ọ̀rọ̀ àṣà Yorùbá. Àwọn ọ̀rọ̀ tí ó wà lábẹ́ èyí ni: Ọ̀gbé, Àlùgbọ̀, Ọ̀bà, Ọ̀rẹgbẹ́, Ọ̀bọ̀rọ̀ tí a fi fún àwọn Àṣà Ìbejì. Fún ìdí èyí, àwọn àgbà gbà pé ọ̀rọ̀ àgbà ni ọ̀rọ̀ àṣà Yorùbá.

• Àwọn abẹ́ tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà
  

  Àwọn abẹ́ tí ó wà lábẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà ni àwọn ọ̀rọ̀ tí ó jẹ́ ti ọ̀rọ̀ àgbà àti tí ọ̀rọ̀ àgbà gbà láti lò. Àwọn