Ashanti: Ọkàn àgbà, Ọgbọ́n àgbà, Ìbínú àgbà

Ààfin Ashanti jẹ́ ilé ìjọba tí ó tobi tí ó wà ní orílẹ̀-èdè Ghana lónìí, tí ó gbájúmọ̀ fún ọ̀rọ̀ àgbà, ìjọba àgbà, àti ìgbàgbọ̀ àgbà. Àwọn ọmọ Ashanti jẹ́ àwọn olùgbéré àgbà, àwọn ọ̀mọ ogun àgbà, àti àwọn olùkọ̀wé àgbà. Wọn tún jẹ́ àwọn olùyọrí àgbà ní ìmọ̀ ògún, ìmọ̀ ọ̀rọ̀, àti ìmọ̀ àgbà.
Kí ni àwọn ìlànà àgbà àti ìbọ̀rọ̀ tí ó jẹ́ àrí ẹ̀yà Ashanti?
Ọ̀rọ̀ àgbà: Ọ̀rọ̀ àgbà jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó jọ ọ̀rọ̀ Yorùbá àti ọ̀rọ̀ Efik. Ó ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ tí ó jọra sí àwọn ọ̀rọ̀ Yorùbá, bíi ọ̀rọ̀ "Ẹlédùmarè" (Ọlọ́run), "Orí" (Orí), àti "Òrún" (Òrun).
Ìjọba àgbà: Ìjọba Ashanti jẹ́ ìjọba ti a dá lórí ìṣàjọba, pẹ̀lú ọba ní olórí. Ọba ni olórí ológun, olórí ọ̀rọ̀, àti olórí ẹ̀sìn. Ó ṣe àjọpọ̀ pẹ̀lú àwọn ògbóni, àwọn ọ̀gbẹ́ni, àti àwọn ọ̀rọ̀gbóni láti ṣe ìgbèjà fún ilẹ̀.
Ìgbàgbọ̀ àgbà: Àwọn ọmọ Ashanti gbàgbọ́ nínú ọ̀rọ̀ míràn tí ó túbọ̀ burú sí, tí wọn pè ní "Asase Yaa". Asase Yaa jẹ́ ọlọ́run ilẹ̀, tí ó gbàgbọ́ pé ó ṣe àbójútó "sú-ù" (àjẹ̀un-ọkàn) àwọn ènìyàn. Àwọn ọmọ Ashanti tún gbàgbọ́ nínú àwọn ẹ̀mí abínibí, tí wọn pè ní "Sumsum". Sumsum jẹ́ àwọn ẹ̀mí tí ó gbàgbọ́ pé wọn ń gbé nínú ara àti ọkàn ènìyàn, tí ó sì ṣe àbójútó àṣeyọrí àti ìgbàgbé wọn.
Nígbà tí àwọn ọmọ Ashanti kọ̀ ilẹ̀ wọn, wọn bẹ̀rẹ̀ ní ìgbàlágbá ológun àgbà kan, tí ó kékeré tí ó sì fẹ́rẹ́ jẹ́ aláìnílára. Ṣugbọn nípasẹ̀ ìgbàgbọ̀ àgbà wọn àti ìjọba àgbà wọn, wọn yọrí ọ̀rọ̀ wọn ní ìjẹ́ ilẹ̀ kan tí ó tóbi àti tí ó lágbára ní ilẹ̀ Áfríkà. Ìjọba Ashanti ní pàtàkì púpọ̀ ní ìtàn ilẹ̀ Áfríkà, tí ó jẹ́ àpẹẹrẹ tí ó dára fún ọ̀rọ̀ àgbà, ìjọba àgbà, àti ìgbàgbọ̀ àgbà.
Ọ̀rọ̀ àgbà, ìjọba àgbà, àti ìgbàgbọ̀ àgbà jẹ́ àrí tí ó ṣe pàtàkì púpọ̀ fún ẹ̀yà Ashanti. Àwọn ìlànà àgbà wọ̀nyí ṣe àkóso ọ̀rọ̀ Ashanti, ìgbékalẹ̀, àti àṣà wọn. Wọn jẹ́ ààtò tí ó ṣe pàtàkì púpọ̀ fún ìgbésí ayé àgbà tí àwọn ọmọ Ashanti ń gbà, tí ó sì ṣe àpẹẹrẹ tí ó dára fún ìtàn ilẹ̀ Áfríkà.