TÌGBÀ ÀGBÁNLÀ: NÍ KÍ LÓ JÉ AKÓ?

Nínú Àgbá Yorùbá, iye gbogbo ìbéèrè ni "kí ni?". Bó bá fẹ́ ní sọ pé ènìyàn kan tí orúkọ rẹ̀ ń jẹ́ Àdùké kò lè lọ sí àgbà, ó gbọ́dọ̀ gbà àgbà ki ó tó lè lọ. Àkókó kan wá, àgbà méjì bá Àdùké pàdé. Àgbà àkọ́kọ́ gbàgbé orúkọ Àdùké, àgbà kejì kò gbàgbé orúkọ rè. Àgbà èwo ni Àdùké ní lè lọ sí àgbà?

Àgbà tí kò gbàgbé orúkọ rẹ̀.

Bó bá ń sọ nípa ìbéèrè lórí kókó òfin ní Àgbá Yorùbá, òfin bágbà jẹ́ òfin tí ó ṣàgbà. Ó jẹ́ òfin tó dáyà, tí ó ṣàárò, tí ó sì ṣàkóni pè é tó wúlò. Àkókó kan wá, ọkùnrin kan rìn kọjá ibi tí ọ̀rọ̀ yìí kọ́kọ́ bẹ̀rẹ̀, ó gbó pé wọn ń pè é ní "Àgbà, wá rán mi lẹ́" (àgbà, e jọ̀wọ́ fún mi ni "lẹ́"). Ọkùnrin náà gbà pé nítorí pé wọ́n ń pè é sí "Àgbà", ó kàn kún fún ọ̀rọ̀ "lẹ́". Ó gbàgbé pé ní àwọn ọ̀rọ̀ ìbéèrè, ìgbeyà ṣe pàtàkì. Nígbà tó ti máa dáhùn, ó sọ pé "Wọ́n ń pè mí lọ sí oko." Nítorí pé ó gbàgbé ìgbeyà tí wọ́n lò, ó kàn sọ nígbà gbogbo pé "lẹ́" wà ní oko.

Ìbéèrè lórí kókó òfin, ó dáa kára. Àkókó kan wá, ọ̀rọ̀ kan jẹ́ tí ó ṣàgbà, tí ó sì lè fa ìgbòdì. Òrò náà ni, "Àgbà, bó bá jẹ́ ọ̀tá, rí ọ lẹ́." Nígbà tó ti máa ń gbà, ọ̀tá náà sọ fún àgbà pé, "Àgbà, bó bá jẹ́ ọ̀rọ̀, kí èmi kò rí ìgbà tó yẹ ni?" Nígbà tó ti máa ń gbà, àgbà sọ fún ọ̀tá náà pé, "Bó bá jẹ́ èmi, mi ò rí ọ lẹ́." Ìbéèrè náà kò ṣàgbà, ọ̀tá sì gbà á, tí ó fi jẹ́ pé ó gbọ́dọ̀ jẹ́ àgbà tí ó gbà á.

Ìbéèrè lórí kókó òfin ní Àgbá Yorùbá jẹ́ ọ̀rọ̀ ọgbọ́n, tí ó sì ní ojúrere jù. Nígbà tí ọkùnrin kọ́kọ́ ti gbọ́ ẹ̀bẹ̀ kan tí ó ń bẹ́rẹ̀ pẹ̀lú "Àgbà", ó mọ̀ pé ìbéèrè lórí kókó òfin ni, ó sì gba àgbà tí ó tóbi jùlọ tí ó rí. Ọkùnrin kejì gbà àgbà kékeré tí ó rí.

Nígbàtí ọ̀tá ti sọ pé, "Àgbà, bó bá jẹ́ ọ̀rọ̀, kí èmi kò rí ìgbà tó yẹ ni?" Àgbà tí ó gbà á sọ pé, "Bó bá jẹ́ èmi, mi ò rí ọ lẹ́." Nípa sísọ pé òun ò rí ọ lẹ́, àgbà náà ti gbàgbé ẹ̀kúnréré tí ó jẹ́ àgbà. Ẹ̀kúnréré tí ó jẹ́ àgbà ni pé bí ó bá rí ọ̀tá kan, ó gbọ́dọ̀ máa ń dá gbà. Bó bá gbà ègbè, ó gbọ́dọ̀ máa ń dá gbà. Bó bá gbà ègbò, ó gbọ́dọ̀ máa ń dá gbà. Bó bá gbà èké, ó gbọ́dọ̀ máa ń dá gbà.

Ìbéèrè lórí kókó òfin ní Àgbá Yorùbá jẹ́ ọ̀rọ̀ ìgbàgbọ́. Nígbà tí ọ̀rọ̀ kan bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú "Àgbà", ọ̀rọ̀ náà ti máa ń jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó gbọ́dọ̀ gbà. Nígbà tí ọ̀tá ti sọ pé, "Àgbà, bó bá jẹ́ ọ̀rọ̀, kí èmi kò rí ìgbà tó yẹ ni?", ó ti máa ń jẹ́ pé ọ̀tá náà ti gbà pé àgbà jẹ́ ọ̀tá.

• Ìbéèrè lórí kókó òfin ní Àgbá Yorùbá jẹ́ ọ̀rọ̀ orí, tí ó sì ṣàgbà.
• Ọ̀rọ̀ ìbéèrè jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó ṣàgbà, tí ó sì lè fa ìgbòdì.
• Ẹ̀kúnréré tí ó jẹ́ àgbà ni pé bí ó bá rí ọ̀tá kan, ó gbọ́dọ̀ máa ń dá gbà.
• Ìbéèrè lórí kókó òfin ní Àgbá Yorùbá jẹ́ ọ̀rọ̀ ìgbàgbọ́.

Nígbà tó tí àgbà náà ti gbà ọ̀tá náà, ó ti fa ìgbòdì. Ìgbòdì náà ni pé ọ̀tá náà máa ń wá láti gba àgbà lágbára. Ó máa ń wá láti pa àgbà run. Àgbà náà gbọ́dọ̀ ṣọ́ra, ó gbọ́dọ̀ sí máa ń dá gbà. Ó gbọ́dọ̀ máa ń ṣe gbogbo ohun kan tí ó gbọ́dọ̀ ṣe láti gbà ágbà lágbára. Ó gbọ́dọ̀ máa ń ṣe gbogbo ohun kan tí ó gbọ́dọ̀ ṣe láti pa àgbà mọ́lá.