Tá àbí Ọ̀bá ẹni Kanó?

Ni gbogbo àgbàáyé, àgbà kẹ́hìn ti àwọn ọ̀rọ̀ kan ní igbà kan pátápátá yàtọ̀ sí àgbà àkótó.

Ní Kànó, tí í jẹ́ ìlú tó gbòòrò ẹni tó jẹ́ ọ̀gá-àgbà nínú àwọn àgbà tí ó tó ìdajì bílíọ́nu, ti ilẹ̀ Hausa, jẹ́ wíwo gbogbo àfi bí ọ̀ba, tí àwọn ènìyàn máa ń pè ní Ọ̀bá. Ẹ̀ka ọba naa kò tiẹ̀, ọ̀gbà kẹ́hìn ti orúkọ-ọ̀rọ̀ naa kò fẹ́rẹ́ tẹ̀ sí ìbẹ̀rẹ̀.

Ọ̀rọ̀ Hausa fún ọ̀ba jẹ́ Sarkin.

Ní ọ̀rọ̀ Arábìkì, "Sarki" túmọ̀ sí "Ọ́gá agbó." Ẹ̀ka ọ̀rọ̀ "Agbó" yìí, ní ọ̀nà ẹ̀yẹ̀, sì túmọ̀ sí "Ìlú tójú ẹ̀sìn Mùsùlùmí."

Nítorí náà, àfi bí ọ̀ba, Sarkin ní ọ̀rọ̀ Hausa tumọ̀ sí "Ọ́gá ìlú Mùsùlùmí."

Bí ó bá jẹ́ pé àwọn ọ̀rọ̀ náà "Ọ̀bá" àti "Sarki" bẹ̀rù ní túnmọ̀ lóríṣiríṣi, àwọn ọ̀rọ̀ yìí lóhun tó bá ara wọn jọ́gbọ́n nígbà kan sẹ́yìn nígbà tí wọn fẹ́ láti ṣe àpèjúwe àwọn òṣìṣẹ́ ṣíṣe iṣẹ́ tí ó jẹ́ ọ̀gá-àgbà ni Yorùbá àti Hausa.

Láti ìgbà tí àwọn àgbà méjèèjì bá ara wọn, nígbà tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn farapamọ́ ara wọn kọ́ ọ̀rọ̀ àjẹ̀jì, àwọn ènìyàn Yorùbá máa ń lò ọ̀rọ̀ "Ọ̀bá" láti ṣe àpèjúwe òṣìṣẹ́ ṣíṣe iṣẹ́ tí ó jẹ́ ọ̀gá-àgbà tí ó ní òkìkí ní ilẹ̀ Hausa.

Pẹ̀lú ìgbà pípẹ̀, ríronú àti àwọn ìpè ní èdè Yorùbá, ọ̀rọ̀ naa ti yípadà ní ọ̀rọ̀ Yorùbá ti "Ọ̀bá," tí ó tún jẹ́ orúkọ-ọ̀rọ̀ Yorùbá fún àwọn ọ̀ba tí ó jẹ́ ọ̀gá-àgbà ní ìlú-ìbílẹ̀ Yorùbá.

Ọ̀nà kan náà ṣẹ̀lẹ̀ fún orúkọ Hausa fún ọ̀ba, "Sarki," tí àwọn ènìyàn Yorùbá tí ó paríṣé pẹ̀lú àwọn ènìyàn Hausa, tí wọ́n sì ní ọ̀rọ̀ tí ó jẹ́ ọ̀kànjú ni "Sàrákì."

Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ọ̀rọ̀ "Sàrákì" kò ní ìpín tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ní Yorùbá, ṣùgbọ́n ó ti di orúkọ-ọ̀rọ̀ tí ó wọ́pọ̀ fún ọ̀ba, àti tí wọ́n sábà máa ń lò ó láti kɔ́ ọ̀rọ̀ "Ọ̀bá" ní ọ̀rọ̀ Yorùbá.

Láti gbàgbé ọ̀rọ̀ náà "Ọ̀bá" gẹ́gẹ́ bí ọ̀ba ti gbogbo orílẹ̀-èdè Kànó jẹ́ àṣìṣe tí ó le fẹ́rẹ̀ gba ara, àti tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn tí kò tíì fi ẹsẹ̀ wọ ilẹ̀ Kànó máa ń ṣe é.

Ṣugbọ́n, nígbà tí ó bá jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó jẹ́ ọ̀gá-àgbà ti ilẹ̀ Kànó, tí ó sì jẹ́ ọ̀rọ̀ àgbà, ọ̀rọ̀ tí ó tóò, tí ó sì jẹ́ ọ̀rọ̀ Hausa fún ọ̀ba, "Sarki," gbẹ́kẹ́lé.