Uchaguzi wa Muswada wa Fedha 2024: Je Haki Yetu Maalum Inaweza Kubaki Salama?

Kura za Muswada wa Fedha wa 2024 zimegongwa, na mjadala unaoizunguka unazidi kuongezeka. Muswada huu unaleta mabadiliko mbalimbali katika mfumo wa ushuru wa Tanzania, ikijumuisha ongezeko la ushuru wa thamani ya ongezeko (VAT) kutoka 18% hadi 20%.

Ongezeko hili limeibua wasiwasi miongoni mwa wataalamu wa uchumi na wananchi wa kawaida. Wengine wanaamini kuwa litakandamiza matumizi ya watumiaji na kuathiri ukuaji wa uchumi. Wengine wanahofia kuwa litawabana Watanzania wa kawaida, ambao tayari wanakabiliwa na gharama ya juu ya maisha.

Serikali, hata hivyo, inalinda ongezeko hilo, ikisema kuwa ni muhimu kuongeza mapato ili kuwekeza katika huduma muhimu kama vile elimu na afya. Serikali pia inaamini kuwa ongezeko hilo litasambazwa sawasawa, kwani bidhaa muhimu kama vile chakula na dawa zitabaki kuwa na msamaha wa VAT.

Lakini, je, ongezeko la VAT kweli ni hatua ya haki? Je, litawaathiri vipi Watanzania wa kawaida, na hasa wale wanaoishi katika umaskini?

Kuelewa athari kamili za ongezeko la VAT, ni muhimu kuzingatia athari zake kwa makundi tofauti ya watu. Mfumo wa ushuru wa VAT ni mfumo unaotegemea matumizi; kwa maneno mengine, watu wanaotumia zaidi hulipa VAT zaidi.

Hii ina maana kwamba ongezeko la VAT litawaathiri zaidi watu walio na kipato cha juu, ambao hutumia zaidi. Hata hivyo, pia itaathiri watu wa kipato cha chini, ambao hutumia kiasi kikubwa cha bajeti zao ya matumizi muhimu kama vile chakula na makazi.

Ni muhimu kutambua kuwa watu wa kipato cha chini hutumia kiasi kikubwa cha mapato yao kwenye mahitaji, ambayo hayatozwi VAT. Hii ina maana kwamba kwa wastani, watu wa kipato cha chini hulipia VAT kiwango kidogo kuliko watu wa kipato cha juu.

Hata hivyo, ongezeko la VAT bado litaongeza mzigo wa kifedha kwa watu wa kipato cha chini, ambao tayari wanakabiliwa na gharama ya juu ya maisha. Hii inaweza kusababisha kupungua kwa matumizi ya watumiaji, ambayo inaweza kuwa na athari mbaya kwa uchumi kwa ujumla.

Suluhisho la haki zaidi litakuwa kupata njia za kuongeza mapato bila kuwalenga watu wa kipato cha chini. Hii inaweza kujumuisha kufunga mianya ya kodi, kupambana na ukwepaji wa kodi, au kuongeza aina zingine za kodi, kama vile kodi ya mali au kodi ya gawio.

Wakati huo huo, ni muhimu kwa serikali kutoa usaidizi kwa wananchi wa kipato cha chini ambao wanaathiriwa na ongezeko la VAT. Hii inaweza kujumuisha kuongeza muda wa miradi ya ulinzi wa kijamii au kutoa punguzo la kodi kwa wale wanaopata kipato cha chini.

Mwishowe, ni muhimu kukumbuka kuwa ongezeko la VAT ni moja tu ya mambo yatakayoathiri uchumi wa Tanzania mwaka wa 2024. Sababu zingine, kama vile bei ya bidhaa, mazingira ya kisiasa, na hali ya uchumi wa kimataifa, pia itakuwa na jukumu.